ਚੰਗਾਲੀਵਾਲਾ ਕਤਲ-ਕਾਂਡ ਜਾਗੀਰੂ ਜਬਰ ਦੀ ਨੰਗੀ-ਚਿੱਟੀ ਦਾਸਤਾਨ

ਚੰਗਾਲੀਵਾਲਾ ਕਤਲ-ਕਾਂਡ
ਜਾਗੀਰੂ ਜਬਰ ਦੀ ਨੰਗੀ-ਚਿੱਟੀ ਦਾਸਤਾਨ''ਤੁਸੀਂ ਬੰਦਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋ? ਉਹ ਤਾਂ ਬੇਜੁਬਾਨ ਪੰਛੀਆਂ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਖਸ਼ਦੇ।'' ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਸੱਜਾ ਹੱਥ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕਿਆ ਪਰ ਉਸਦੀ ਬਾਂਹ ਨੂੰ ਵਿੰਗਾ ਜੋ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬਾਂਹ ਉੱਪਰ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਿੱਚ ਖੁਦਵਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਜਗਮੇਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ ਦੀ ਟੁੱਟੀ ਬਾਂਹ ਸੀ। ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਕੁੱਟਦੇ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਸਦੀ ਬਾਂਹ ਟੁੱਟ ਨਹੀਂ ਸੀ ਗਈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸਾਰੀ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਗੰਦੇ ਚਲ਼ੇ ਕੋਲ ਤੜਫ ਕੇ ਮਰਨ ਲਈ ਸੁੱਟ ਗਏ। ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦੱਸਣ ਮੁਤਾਬਕ ਉਸਦਾ ਕਸੁਰ ਸਿਰਫ ਇਹ ਸੀ ਉਸਨੇ ਰਿੰਕੂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਟੋਲੇ ਨੂੰ ਇਹ ਸਵਾਲ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਧੂ ਦੇ ਕਤਲ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਫਸਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਧੂ ਦਾ ਡੇਰਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਰਿੰਕੂ ਜਗਮੇਲ ਦੇ ਚਾਰ ਕਾਤਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਸਾਧੂ ਦੇ ਕਤਲ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਬਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। 
ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ ਜਿਉਂਦਾ ਤਾਂ ਰਹਿ ਗਿਆ ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੀ ਬਾਂਹ ਦਾ ਸਹੀ ਇਲਾਜ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾ ਸਕਿਆ। ਉਸਦੀ ਵਿੰਗੀ ਟੇਢੀ ਬਾਂਹ ਛੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੇ ਉਹਨਾਂ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਬੂਤ ਬਣ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਛੀਆਂ ਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਹਿਸ਼ੀਆਨਾ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਜ਼ਾਲਮ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ। 
ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਲਾਣੇ ਦੀ ਲਹਿਰਾ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਚਰਚਾ ਛਿੜੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਜਗਮੇਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਤਲ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਿਨਾਉਣੇ ਕਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਉਘਾੜ ਦਿੱਤਾ। ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 70-80 ਸਾਲਾਂ ਨੂੰ ਢੁਕੇ ਬੰਦੇ ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕੁੱਝ ਉਸਨੇ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਸੀ। 
ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵੈਰ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਸ਼ਾਮੀ ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਜਿਉਂਦੇ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ-ਬਾਹਾਂ ਦੇ ਟੋਟੇ ਕਰ ਕਰ ਕੇ ਪਾਲਤੂ ਕੁੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਖੁਆਏ ਗਏ। ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦਾ ਕਰੰਗ ਨੇੜਲੀ ਡਰੇਨ ਵਿੱਚੋਂ ਮਿਲਿਆ। ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਪਿੰਡ ਛੱਡ ਕੇ ਚਲਿਆ ਗਿਆ। ਜਮਹੂਰੀ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਕਾਰਕੁੰਨ ਨਾਮਦੇਵ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ''ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਮੇਰਾ ਹਮ-ਜਮਾਤੀ ਸੀ।'' ਨਾਮਦੇਵ ਲਾਗਲੇ ਪਿੰਡ ਭੁਟਾਲ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। 
ਨਾਮਦੇਵ ਦੇ ਦੱਸਣ ਮੁਤਾਬਕ ਉਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਅੰਨ੍ਹੇ ਜਾਗੀਰੂ ਜਬਰ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ''ਇੱਥੇ ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ: ਸਰਦਾਰ, ਜੱਟ ਤੇ ਦਲਿਤ। ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜੀ ਅਤੇ ਰਿਆਸਤੀ ਰਾਜਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫਾ ਨਿਭਾਉਣ ਸਦਕਾ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਢੇਰੀਆਂ ਮਿਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਦਲਿਤ ਸਰਦਾਰਾਂ ਹੱਥੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੀੜਤ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਜਦੋਂ ਵੀ ਦਲਿਤ ਵੱਧ ਦਿਹਾੜੀ (ਤਨਖਾਹ) ਜਾਂ ਵੱਧ ਆਨਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਸਰਦਾਰ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੱਤਾ ਲਈ ਚੁਣੌਤੀ ਵਜੋਂ ਲੈਂਦੇ ਸਨ।'' 
ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਰਦਾਰ ਪੁਲਸ ਦੇ ਸੂਹੀਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਨਾਮਦੇਵ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ''ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਾਰੇ ਸੂਹੀਆਂ ਦਾ ਗੁਰੂ-ਘੰਟਾਲ ਸੀ। ਉਹ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਕੱਢਣ ਵਾਲੇ ਗਰੀਬਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਨਕਸਲਬਾੜੀ ਲਹਿਰ ਤੱਕ ਦੀ ਹਰ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਸੂਹ ਪੁਲਸ ਨੂੰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਹਰ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਪੁਲਸ ਦਾ ਗਵਾਹ ਬਣਦਾ ਸੀ।''
ਪੁਲਸ ਨਾਲ ਉੱਠਣ-ਬੈਠਣ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸਦੇ ਲਾਣੇ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਕਾਨੂੰਨ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਵਿਗਾੜ ਸਕਦਾ। ਨਾ ਸਿਰਫ ਬੰਦੇ ਹੀ, ਪਸ਼ੂ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਤੋਂ ਨਾ ਬਚ ਸਕਦੇ। ਨਾਮਦੇਵ ਨੇ ਦੱਾਸਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਨੇ ਇੱਕ ਝੋਟੇ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਗੁਦਾ ਵਿੱਚ ਬੰਦੂਕ ਦੀ ਨਾਲੀ ਘੁਸੋ ਕੇ ਬੰਦੂਕ ਇਹ ਦੇਖਣ ਲਈ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਦੇਖੀਏ ਝੋਟਾ ਮਰਦਾ ਕਿਵੇਂ ਹੈ? ਛੇ ਦਹਾਕੇ ਪਿੱਛੋਂ ਤਕਰੀਬਨ ਹਰ ਕੋਈ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। 
ਦਲਿਤਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਭੋਰਾ ਕਦਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਖੋਖਰ ਦੇ ਬਿੱਕਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਹਾਈ ਦੱਸੀ, ''ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਲਾਗੇ ਪਸ਼ੂ ਚਰਾਉਣ ਜਾਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਲਗਾੜੇ ਅਕਸਰ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦਲਿਤ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਖਿੱਚ ਲਿਜਾਂਦੇ ਸਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਸਾਗ ਤੋੜਨ ਜਾਂ ਕੱਠ-ਪੱਠੇ ਲੈਣ ਲਾਗਲੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਡੰਗਰ-ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਵੱਢਣ ਲਈ ਕੁੱਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਐਨੀ ਸੀ ਕਿ ਨਾ ਬਲਾਤਕਾਰ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਰ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਗਵਾਹ ਇੱਕ ਵੀ ਲਫਜ਼ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਬੋਲਦਾ।''
ਬੱਚੇ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਤੋਂ ਨਾ ਬਚਦੇ। ਤਕਰੀਬਨ ਹਰ ਕੋਈ ਇਹ ਦੱਸਦਾ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਜਾਂ ਉਸਦੇ ਮੁੰਡੇ ਡੰਗਰ ਚਾਰਨ ਵਾਲੇ ਪਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਪਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਡੰਗਰਾਂ ਦਾ ਗੋਹਾ ਖਾਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਾਂ ਟੋਕਰੇ ਥੱਲੇ ਤਾੜ ਕੇ ਉੱਪਰ ਪੱਥਰ ਰੱਖ ਕੇ ਤਸੀਹੇ ਦਿੰਦੇ। 
ਨਕਸਲੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਉਭਾਰ ਦਾ ਅਸਰ
ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਦੀ ਵਹਿਸ਼ੀਅਤ ਆਪਣੀਆਂ ਸਿਖਰਾਂ ਛੋਹ ਰਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਨਕਸਲਬਾੜੀ ਵਿੱਚੋਂ ''ਜ਼ਮੀਨ ਹਲਵਾਹਕ ਦੀ'' ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਨੇ 1960 ਵਿੱਚ ਲਹਿਰੇ ਦੀ ਜੁਆਨੀ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਲਾਵੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। 
ਖੋਖਰ ਕਲਾਂ ਪਿੰਡ ਦਾ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ੇਰੀ, ਚੰਗਾਲੀਵਾਲੇ ਦੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਘਿਨਾਉਣੀਆਂ ਕਰਤੂਤਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਦਾ ਜੁਆਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਗੱਲ ਅੱਗੇ ਤੁਰਦੀ ਤੁਰਦੀ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਜਾ ਪਹੁੰਚੀ ਕਿ 4 ਅਪ੍ਰੈਲ 1971 ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸ਼ੇਰੀ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਟੋਲੇ ਨੇ ਲਹਿਰੇ ਅਤੇ ਚੰਗਾਲੀਵਾਲੇ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਡਰੇਨ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 
ਸਹਿਕਾਰੀ ਸਭਾ ਤੋਂ ਰਿਟਾਇਰ ਜਗਜੀਤ ਭੁਟਾਲ, ਜੋ ਹੁਣ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬਣਾਏ ਲੋਕ ਚੇਤਨਾ ਮੰਚ ਦਾ ਕਾਰਕੁੰਨ ਹੈ, ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਬੰਦੂਕ ਰੱਖਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਦੀ ਇਹ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਪਈ ਕਿ ਉਹ ਰਵਾਇਤੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਨੌਜਵਾਨਾਂ 'ਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੇ ਲੰਮੇ ਅੰਨ੍ਹੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਸੁਕੈਡ ਰਾਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ''ਜਾਗੀਰਦਾਰੀ ਮੁਰਦਾਬਾਦ'' ਦੇ ਨਾਹਰੇ ਲਾਉਂਦਾ ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਦੀ ਬਾਰਾਂ ਬੋਰ ਦੀ ਬੰਦੂਕ ਲੈ ਕੇ ਬਚ ਨਿਕਲਿਆ। 
ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, ''ਪਰ ਸ਼ੇਰੀ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਭਾਰੀ ਕੀਮਤ ਤਾਰਨੀ ਪਈ। ਉਸਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਜਬਤ ਕਰ ਲਈ ਗਈ, ਉਸਦੇ ਘਰ ਨੂੰ ਮਲਬੇ ਦੇ ਢੇਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਉਸਦੇ ਭਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਘਰਵਾਲੀ ਨੂੰ ਹਫਤਿਆਂ ਬੱਧੀ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਸਰਕਾਰ ਲਈ ਉਹ ਕੋਈ ''ਦੁਰਲੱਭ ਸ਼ੈਅ'' ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। । ਸ਼ੇਰੀ ਮੁੜ ਕੇ ਘਰ ਨਾ ਪਰਤਿਆ। ਚਾਰ ਦਹਾਕਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੀ ਲਾਸ਼ ਲਾਲ ਝੰਡੇ ਵਿੱਚ ਲਿਪਟੀ ਉਦੋਂ ਵਾਪਸ ਆਈ, ਜਦੋਂ 2005 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਦਿਮਾਗੀ ਬੁਖਾਰ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਧਾ ਜਥੇਬੰਦੀ ਸੀ.ਪੀ.ਆਈ.(ਮਾਓਵਾਦੀ) ਦੇ ਉੱਚਤਮ ਫੈਸਲੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਦਾਰੇ, ਪੋਲਿਟ ਬਿਊਰੋ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ।''
ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰੀ ਅਤੇ ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਇੱਕੋ ਵੇਲੇ ਹੀ ਚੱਲਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਫਰਕ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਸਾਲ 30 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਕਿਸਾਨ, ਦਲਿਤ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ੇਰੀ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ 'ਤੇ ਖੋਖਰ ਕਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕਸੁਰ ਹੋ ਕੇ ਇਹ ਸਮੂਹ ਗਾਨ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ''ਸ਼ੇਰੀ ਵਰਗੇ ਸ਼ੇਰ, ਧਰਤੀਏ ਜੰਮਦੀ ਰਹੀਂ।''
ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਰਹੀ। 
ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਵਹਿਸ਼ੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੀਆਂ। ਪਰ ਜਦੋਂ 1980ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਕਸਲਬਾੜੀ ਲਹਿਰ ਉਤਰਾਅ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਗਈ ਤਾਂ ਭੁਟਾਲ ਦੇ ਦੱਸਣ ਮੁਤਾਬਕ ''ਜਗਮੇਲ ਦੇ ਕਤਲ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਇਨਸਾਫ ਲਈ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਲੱਗੇ ਧੱਕੇ ਵਿੱਚ ਪਈਆਂ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਜਾਗੀਰਦਾਰੀ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਹੀ ਬਾਕੀ ਹੈ, ਪਰ ਹੁਣ ਦੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ  ਤਾਕਤ ਉਹ ਵੱਡੇ ਸਿਆਸੀ ਆਗੂਆਂ ਕੋਲੋਂ ਹਾਸਲ ਕਰਦੇ ਹਨ।''
ਮੌਜੂਦਾ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪੋਤਰਾ ਅਮਰਜੀਤ ਤੇ ਪੜ-ਪੋਤਰਾ ਰਿੰਕੂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਭੱਠਲ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਭੱਠਲ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਦਾ ਭਰਾ ਸੀ। ਅਮਰਜੀਤ ਤੇ ਰਿੰਕੂ ਜਗਮੇਲ ਦੇ ਕਤਲ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀ ਹਨ। 
ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਨੇ ਸ਼ਰੇਆਮ ਆਖਿਆ ਕਿ ਭੱਠਲ ਦਾ ਭਤੀਜਾ ਹੈਰੀ ਕਾਤਲਾਂ ਦੀ ਪਿੱਠ ਥਾਪੜ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਲਹਿਰੇ ਭੱਠਲ ਦੀ ਕੋਠੀ ਦਾ ਘੇਰਾਓ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਹੀ ਵਿਖਾਵਾਕਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਮੰਨੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਭੱਠਲ ਅਜਿਹੇ ਦੋਸ਼ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਪੁਲਸ ਕੋਲੋਂ ਇਨਸਾਫ ਦਿਵਾਉਣ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਕਰਦੀ ਹੈ। 
ਜੇਕਰ ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਦੀਆਂ ਕਰਤੂਤਾਂ ਪਿਛਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿੱਚ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਤਾਂ ਨਵੀਂ ਪੀੜੀ ਉਸਦੀਆਂ ਅਗਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕੁੱਤੇ ਵੀ ਅਮਰਜੀਤ ਦੇ ਘਰ ਅੱਗੇ ਭੌਂਕ ਨਹੀਂ ਸਨ ਸਕਦੇ, ਮੰਗਤੇ ਉਸਦਾ ਬੂਹਾ ਨਹੀਂ ਸਨ ਖੜਕਾ ਸਕਦੇ, ਬੇਜ਼ਮੀਨੇ ਲੋਕ ਉਸਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਾਗ ਜਾਂ ਕੱਖ-ਪੱਠਾ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਰਿੰਕੂ ਟਰੈਕਟਰ 'ਤੇ ਗੰਦੇ ਗੀਤ ਲਾ ਕੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਗੇੜੇ ਦਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।
ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਬੰਦੇ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਘਮੰਤੂ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਔਰਤ ਅਮਰਜੀਤ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਗ ਲੈਣ ਚਲੀ ਗਈ। ਇਹ ਲੋਕ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਹਰ-ਵਾਰ ਡੇਰਾ ਲਾਈ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਅਮਰਜੀਤ ਨੇ ਡਾਂਗ ਮਾਰ ਕੇ ਔਰਤ ਦਾ ਚੂਲਾ ਭੰਨ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਚੁੱਪ-ਚੁਪੀਤੇ ਪਿੰਡ ਛੱਡ ਗਏ।
ਹੁਣੇ ਜਿਹੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਇੱਕ ਸਾਧ ਰਿੰਕੂ ਦੇ ਘਰ ਆਟਾ ਮੰਗਣ ਗਿਆ। ਰਿੰਕੂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰੇ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਕੁਟਾਪਾ ਚਾੜ੍ਹ ਕੇ ''ਸਬਕ ਸਿਖਾਇਆ।'' ਸਾਧੂ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਭੱਜਿਆ। ਭੋਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਦੁਪਹੀਆ ਵਾਹਨ 'ਤੇ ਬਿਠਾ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਤੇ ਟਿਕਟ ਲੈ ਕੇ ਨੇੜਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। 
ਚੰਗਾਲੀਵਾਲਾ ਦੇ ਕਬੂਤਰਾਂ ਦੀ ਉਡਾਰੀ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦਲਿਤ ਨੌਜਵਾਨ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਿੰਡ ਦੇ ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਕਬੂਤਰਬਾਜੀ ਵਿਚੱ ਹਿੱਸਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੈਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ''ਮੇਰੇ ਕਬੂਤਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਬੂਤਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਵਧੇਰੇ ਚੰਗੇ ਨਿੱਬੜਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੇਰੇ 26 ਕਬੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਕਾਰਾ ਰਿੰਕੂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ।'' 
ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪੰਜ ਦਹਾਕੇ ਬਾਅਦ ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਮੌਕਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਦਲਿਤ ਆਪਣੇ ਉੱਪਰ ਹੋਏ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਸਬੰਧੀ ਜੁਬਾਨ ਖੋਲ੍ਹਣ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਹਰ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸਦਾ ਹੈ... ਇੱਕ ਬੰਦੇ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀਆਂ (ਖੱਬੇ-ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ) ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਤਾਂ ਜਗਮੇਲ ਦਾ ਕਤਲ ਵੀ ਦੱਬਿਆ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਣਾ ਸੀ...।'' (ਦੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ, 24 ਨਵੰਬਰ 2019)
ਦਲਿਤ, ਚੰਗਾਲੀਵਾਲਾ  ਕਾਂਡ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਸਵਾਲ
ਦਿਲ ਦਹਿਲਾ  ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਕਾਂਡ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ 'ਚ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪੈਂਦੇ ਪਿੰਡ ਚੰਗਾਲੀਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਵਾਪਰਿਆ। ਅਕਸਰ ਹੀ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਕਾਂਡਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਦਲਿਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਆਏ ਹਨ।  ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚਾਹੇ ਉਹ ਮੁਕਤਸਰ ਵਿਖੇ  ਜਵਾਹਰ ਕੇ ਕਾਂਡ, ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਝੱਬਰ ਕਾਂਡ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ ਦਾ ਜਲੂਰ ਕਾਂਡ ਤੇ 15 ਜੂਨ 2019 'ਚ ਵਾਪਰੇ ਮੀਮਸਾ ਕਾਂਡ, ਤੋਲਾਵਾਲ ਕਾਂਡ ਆਦਿ ਹੋਣ । ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਕਾਂਡ ਇਸ ਕਰਕੇ ਵਾਪਰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਦਲਿਤਾਂ ਕੋਲ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਟੁੱਕੜਾ ਤੱਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ  ਘਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਨਾਂਅ ਤੇ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਕਰਜ਼ਾ ਵੀ ਬੈਂਕਾਂ ਤੋਂ ਲੈਣ ਲਈ ਗਰੰਟੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਗਰੰਟੀ ਕਿਥੋਂ ਲੈਣ ਕੇ ਆਉਣ? ਇਸੇ ਲਈ ਗਰਜਾਂ ਦੇ ਮਾਰੇ ਕਿੱਧਰ ਜਾਣ? ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੀ ਮਾਣ ਸਨਮਾਨ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਦਾਬੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਆਪਣਾ ਮੂੰਹ ਨਹੀਂ ਖੋਲ੍ਹਦੇ। ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੀਣ-ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਕਿਤੇ ਦਲਿਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਮਾਨ ਸਨਮਾਨ ਲਈ ਤੀਜੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਰਹੇ ਹਨ,ਉਥੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਧਨਾਢ ਚੌਧਰੀਆਂ, ਗੁੰਡਿਆਂ, ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ, ਪੁਲਿਸਤੰਤਰ ਦਾ ਨਾਪਾਕ ਗੱਠਜੋੜ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।  ਬੇਸ਼ੱਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ  ਜਿਉਣ ਦਾ ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਹੱਕ ਹੈ। ਇਥੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਇਥੋਂ ਦੇ ਹਾਕਮਾਂ, ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਘਰਾਣਿਆਂ ਲਈ ਮਹਿਜ਼ ਇੱਕ ਸ਼ੋਅ ਪੀਸ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋਰ ਕੁੱਝ ਵੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸੰਵਿਧਾਨ ਪਾਸ਼ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ''ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਮਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਇਹਨੂੰ ਨਾ ਪੜ੍ਹੋ''
ਪੰਜਾਬ ਜੋ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਸੂਬਿਆਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਭਾਵੇਂ ਮੂਹਰਲੀ ਕਤਾਰ 'ਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਥੇ ਵੀ ਜਾਤੀ-ਪਾਤੀ ਦਾਬਾ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਰੂਪ ਹੋਰਨਾਂ ਸੂਬਿਆਂ ਵਾਂਗ ਘਿਨਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰ ਇਥੇ ਵੀ ਅਤਿ ਘਿਨਾਉਣੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਚੰਗਾਲੀਵਾਲਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਇੱਕ ਦਲਿਤ ਤੇ ਜਬਰ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਟੱਪੀਆਂ ਗਈਆਂ, ਇਸ ਦੀ ਗਹਿਰੀ ਛਾਪ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਰਹੇਗੀ। ਦਲਿਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਨੂੰ ਬੰਨ ਕੇ ਬੇਇੰਤਹਾ   ਕੁਟਿਆ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਉਸਦੀ ਚੀਕਾਂ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਜੁਟਾਈ। ਜਨਤਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਰਦਾਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਪੂਰੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਹੈ। ਹੋਵੇ ਵੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਬੀਬੀ ਭੱਠਲ ਕਾਂਗਰਸੀ ਲੀਡਰ ਦੇ ਸਹੁਰੇ  ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਜੋ ਹੋਏ। ਦਲਿਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਦੋਂ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ, ਹੋਸ਼ ਆਉਣ ਤੇ ਪਾਣੀ ਮੰਗਦਾ ਤਾਂ ਪਿਸ਼ਾਬ ਪਿਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ। ਇਲਾਜ ਚੱਲਿਆ, ਪੀ.ਜੀ.ਆਈ. ਲੈ ਗਏ, ਇਹ ਗੱਲ ਇਹ ਵੀਡੀਓ ਦੇ ਵਾਇਰਲ ਹੋਣ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ। ਉਥੇ ਨਾਜ਼ੁਕ ਹਾਲਤ ਦੇ ਚਲਦਿਆਂ ਲੱਤਾਂ ਕੱਟਣੀਆਂ ਪਈਆਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਤਸ਼ੱਦਦ ਢਾਹੁਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ  ਪਹਿਲਾਂ ਲੱਤਾਂ ਤੇ ਤੇਜ਼ਾਬ ਪਾਇਆ ਸੀ ਤੇ ਫਿਰ ਪਲਾਸ ਨਾਲ ਮਾਸ ਨੋਚਿਆ ਸੀ।  ਡਾਕਟਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਲੱਤਾਂ ਕੱਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਬਚਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਿਆ। ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਲਾਕੇ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਵਿਖੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਰੋਹ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਗਿਆ। ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਇਨਸਾਫ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਤਿੱਖਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੀਤਾ। ਭੱਠਲ ਦੀ ਕੋਠੀ ਦਾ ਘਿਰਾਓ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਆਖਿਰਕਾਰ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਬੁਲੰਦ ਆਵਾਜ਼ ਨੇ  ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ  ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਮਾਲੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਕੀਤਾ । ਦੋਸ਼ੀ ਫੜੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਸੰਗੀਨ ਧਾਰਾਵਾਂ ਤਹਿਤ ਜੇਲ੍ਹੀਂ ਬੰਦ ਹਨ। ਵੈਸੇ ਦਲਿਤਾਂ ਨਾਲ  ਵਾਪਰੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆ ਪਾਉਂਦੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੋਈ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਿਨਾਂ ਇਨਸਾਫ਼ ਮਿਲਿਆਂ ਦਫ਼ਨ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਗੁੰਡਾਗਰਦੀ ਨੂੰ ਨੱਥ ਪਾਉਣ ਲਈ ਮੂੰਹ ਤੋੜ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ
 ਮਈ 2006 ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਪਲਾਟਾਂ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਕਬਜ਼ਾ ਅੰਦੋਲਨ ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਦਰਜਨਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਚੱਲਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ ਦਲਿਤਾਂ ਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਤੇ ਇਹ ਘੋਲ ਅੱਗੇ ਨਾ ਵਧ ਸਕਿਆ। ਅੱਗੇ ਜਾਕੇ ਪਿੰਡ ਬੇਨੜਾ ਵਿਖੇ 2008 ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਪੇਂਡੂ ਮਜ਼ਦੂਰ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਤੀਸਰੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਘੱਟ ਰੇਟ ਅਤੇ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੈਣ 'ਚ ਕਾਮਯਾਬੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੇਡੂ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਘੋਲਾਂ ਦਾ ਅਗਾਜ਼ ਹੋਇਆ। ਜੂਨ 2013 'ਚ ਬਰਾਜ, 2014 ਵਿੱਚ ਬਲਦ ਕਲਾਂ, ਨਮੋਲ ਆਦਿ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ  ਤੀਜੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਗਾਤਾਰਤਾ ਨਾਲ ਸੈਂਕੜੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ। ਤੀਸਰੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਰਹੀ ਕਿ ਇਸ ਨੇ ਦਲਿਤਾਂ ਤੇ ਕੁੱਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸਵੈਮਾਣ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ। ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਸਾਰਿਆਂ ਸਾਹਮਣੇ ਸਵਾਲ ਮੂੰਹ ਅੱਡੀ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ ਕਿ ਤੀਜੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਦਲਿਤਾਂ ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਜਬਰ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਠੱਲ ਪਾਈ ਜਾਵੇ। ਜ਼ਮੀਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਦਲਿਤਾਂ ਮਜਦੂਰਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਲਾਮਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਮਿਹਨਤਕਸ਼ ਕਿਸਾਨੀ ਨੂੰ ਵੀ ਲਾਮਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਪੰਚਾਇਤੀ ਜ਼ਮੀਨ 'ਚੋਂ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੇ ਜਨਰਲ ਵਰਗ ਬੋਲੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ-ਮਿਹਨਤਕਸ਼ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਗਠਜੋੜ ਉਸਾਰਿਆ ਜਾਵੇ। ਕਿਸਾਨ ਜੱਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵੱਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪਿੰਡ ਕਮੇਟੀਆਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਗੁੰਡਾਗਰਦੀ ਨੂੰ ਨੱਥ ਪਾਉਣ ਲਈ ਮੂੰਹ ਤੋੜ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ।